Rany i proces ich gojenia

Gojenie się ran u człowieka interesowało całą ludzkość od zarania jej istnienia. Jednakże znaczący postęp naukowy dokonał się dopiero ponad sto lat temu, dzięki poznaniu przyczyn zakażenia oraz wnikliwym obserwacjom uzasadniającym delikatne, właściwe obchodzenie się z tkankami. Samo gojenie się ran jest zjawiskiem biologicznym, wykształconym przez wiele tysięcy lat rozwoju człowieka. W miarę różnicowania się komórek w wyspecjalizowane tkanki, proces odrostu (regeneracji) tracił na znaczeniu na rzecz naprawy (reperacji). Obecnie zdolność odrostu zachowały naczynia włosowate (kapilary), tkanka nabłonkowa, kostna i włókna nerwów obwodowych.

Czym jest rana?

Rana, czyli ubytek tkanki, wypełnia się małowartościową, nierzadko szpecącą blizną. Zdarza się, że rozległe blizny jak: zrosty otrzewnowe, opłucnowe, marskość narządów miąższowych, blizny w obrębie układu nerwowego lub powstałe wskutek oparzeń oraz przykurcze w obrębie stawów i ścięgien są zjawiskiem bardzo niepożądanym.

Rana jest to przerwanie ciągłości tkanek pod wpływem urazu (przypadkowego lub celowego). Rozróżnia się brzegi rany i jej dno. Jeśli skóra nad przerwanymi tkankami jest zachowana, mówi się o stłuczeniu (kontuzji). Jeżeli zaś pod nie uszkodzoną skórą dojdzie do wylewu krwi do tkanek - mówimy o krwiaku.rozróżnia się otarcie i zadrapanie naskórka, ranę głęboką ( drąży ona do jam ciała lub uszkadza pnie nerwów i naczyń krwionośnych).

Jakie są rodzaje ran?

W zależności od urazu, jego rodzaju i kształtu rany zadanej przez ten uraz, dzielimy je na:

• ranę kłutą (po urazie ostrym, szpiczastym narzędziem, przedmiotem),
• ranę ciętą (wywołaną użyciem np. noża, odłamka szkła, skalpela itp.)
• ranę szarpaną (będącą skutkiem zranienia przez np. odłamek bomby, zwierzę itp.)
• ranę tłuczoną (zadaną tępym, ciężkim narzędziem lub przedmiotem),
• ranę miażdżoną (jest skutkiem zadziałania dużej siły),
• ranę kąsaną (zadaną prze np. psa, kota, gryzonia, inne zwierzę),
• ranę postrzałową (wskutek postrzelenia bronią palną),
• ranę zatrutą (po ukąszeniu przez żmiję, użądleniu przez osy, pszczoły, szerszenie).

Jak wygląda gojenie się rany?

Niezależnie od rodzaju rany mechanizm jej gojenia przebiega podobnie (dotyczy on ran otwartych). Po powstaniu rany, jej brzegi rozchylają się pod wpływem elastyczności tkanek. Jeżeli rana nie krwawi obficie, w jej wnętrzu wytwarza się skrzep stopniowo wysychający i kurczący się. Zmniejsza to rozmiary rany i chroni przed światem zewnętrznym. Jednocześnie w brzegach rany powstaje ograniczone zapalenie (nazywane dawniej pierwszym okresem gojenia). Dochodzi do uwolnienia z otaczających tkanek substancji odpowiedzialnych za samo zapalenie (m.in. histaminy, bradykininy); rozszerzają się naczynia włosowate, przez które przedostają się do wnętrza, rany większe ilości- płytek krwi, białe krwinki (m.in. granulocyty).

Już po 1-2 godz. od momentu powstania rany wypełnia się ona płynem wysiękowym zawierającym nitki włóknika, rozpuszczalne białka osocza, białe i czerwone krwinki, inne substancje. Granulocyty "pożerają" strzępy tkanek. Okres zapalny trwa 3-5 dni w ranach zeszytych, a wiele tygodni lub nawet miesięcy e ranach otwartych, zakażonych, zawierających ciała obce i tkanki martwicze. Naczynia chłonne (uszkodzone) wydzielają do rany obficie chłonkę, która w okresie zapalenia krzepnie, stanowiąc zaporę dla drobnoustrojów, które dostały się już do rany. Zapobiega ich "wędrówce" w głąb ciała. Silną, sprężystą zaporę tworzą włókienka białka - kolagenu, wypełniając całą ranę.  
Największą wytrzymałość osiąga kolagen około 21 dnia od urazu (powstania rany). różne rodzaje tkanki mają także różną szybkość gojenia się, regeneracji. Na przykład w ciągu 14 dni dochodzi do gojenia ran żołądka. Skóra goi się w ciągu 7-14 dni, po tym okresie można zdjąć z niej szwy. Istnieją jednak czynniki zewnątrz - i wewnątrzustrojowe, które wpływają na opóźnienie gojenia się rany. Są to np. krwiaki, grube szwy, zakażenia krwi, niedokrwienie tkanek, powracające wskutek zbyt dużego napięcia brzegów rany, dużego ucisku wywieranego na ranę i tkanki sąsiednie, upośledzone krążenie tętnicze, żylne - dochodzi wówczas m.in. do powstania owrzodzeń. Czynniki wewnętrzne organizmu - hemofilia i inne choroby krwi (np. małopłytkowość), choroby przewlekłe (cukrzyca), choroby krążenia itd.

Ochłodzenie - stosowane miejscowo - wpływa ujemnie na gojenie rany poprzez zmniejszenie przepływu krwi i obniżenie przemiany tkankowej (wyjątek: ochłodzenie stosuje się bezpośrednio po urazie termicznym - oparzeniu, w pierwszym okresie.

Czynnikami ogólnymi opóźniającymi proces gojenia ran są:

• niedobór białka (zbyt mała podaż białka w stosunku do potrzeb ustroju),
• niedobór witamin, mikro- i makroelementów,
• niedokrwistość,
• leki przeciwzapalne
• leki cytotoksyczne

Leczenie ran

W leczeniu ran możemy uzyskać:

• gojenie doraźne (rychłozrost),
• gojenie opóźnione, czyli ziarninowanie,
• gojenie pod strupem.

Należy być bardzo ostrożnym przy leczeniu ran. Nierzadko pseudo-cudowne środki i leki przynoszą więcej szkody niż pożytku. Najczęściej obserwowanym powikłaniem jest zakażenie rany. Generalna zasada: przed zastosowaniem jakiegoś środka do wnętrza rany należy najpierw ocenić, czy środek ten można umieścić w swoim worku spojówkowym oka. Z tego powodu nie powinno się stosować bezpośrednio na ranę preparatów żrących, drażniących (np. spirytusu). Niezwykle starannie trzeba obchodzić się z ranami i zmianami świeżymi, aby ie dopuścić do komplikacji. Niebagatelne znaczenie ma czystość (sterylność) używanych materiałów, środków i przyrządów, a zwłaszcza rąk osoby zaopatrującej rany.