Jak leczyć haluksy żeby nie powracały?

Hallux valgus, inaczej zwany paluchem koślawym, to zmiana deformacyjna w obrębie I promienia stopy  (I staw śródstopno-paliczkowy) o niejednoznacznej etiologii i wielu przyczynach.

 

Hallux valgus - przyczyny występowania palucha koślawego

Uważa się, że aby ta wada mogła się rozwinąć, muszą istnieć predyspozycje w budowie stopy, jak np: stopa egipska, jednak niewłaściwie dobrane obuwie powoduje nasilenie dolegliwości i przyspieszenie postępu deformacji. Osoby o skłonnościach do wykształcenia się halluksów, powinny unikać butów na  wysokim obcasie, z wąskim noskiem!        

Dużą rolę w występowaniu deformacji palucha koślawego odgrywają predyspozycje genetyczne. Do czynników predestynujących zaliczyć należy także otyłość oraz stojący tryb życia. Zmiana częściej występuje u kobiet, co tłumaczy się słabszym układem więzadłowym ich stóp. Grupą szczególnie zagrożoną są kobiety uprawiające taniec klasyczny (balet) ze względu na niefizjologiczne obciążenia stóp w pointach.

Pod wpływem zniekształceń zmienia się biomechanika stopy. Nierównomiernie rozkłada się ciężar ciała, paluch nie jest już wystarczająco silnym punktem podparcia w czasie chodu. Pogarsza się wytrzymałość struktur stabilizujących stopę, osłabieniu ulegają mięśnie. Często pojawia się stan zapalny kaletki maziowej stawu śródstopno - paliczkowego palucha w stopie, obrzęk, bolesność i przerost tkanki kostnej w okolicy głowy I kości śródstopia.

Za najczęstszą przyczynę powstawania halluksów przyjmuje się jednak płaskostopie poprzeczne.

Płaskostopie poprzeczne - przyczyny i objawy oraz leczenie

 

Płaskostopie poprzeczne to obniżenie tzw. łuku poprzecznego stopy.



Objawy płaskostopia:

 

    1. ból pod podeszwami, pieczenie,

 

    2. ból przy obciążeniu głów II i III kości śródstopia

 

    3. bolesne modzele na podeszwach stopy (zgrubienia naskórka powstałe na skutek długotrwałego ucisku)

 

    4. palce młoteczkowate,

 

    5. paluch sztywny (hallux rigidus),

   

    6. metatarsalgia Mortona,

 

   7. bunionette czyli koślawość V palca małego stopy (mały halluks).

Poznaj przyczyny płaskostopia poprzecznego

Przede wszystkim należy wymienić wrodzoną wiotkość aparatu więzadłowego stopy. Jej skutkiem jest obniżenie sklepienia poprzecznego i poszerzenie konturu przodostopia. Zniekształcenie stopy może być też spowodowane nadmiernym ciężarem ciała i dotyczy to nie tylko osób otyłych, ale także kobiet w trzecim trymestrze ciąży. Pod koniec ciąży organizm kobiety produkuje relaksynę hormon żeński, który powoduje rozluźnienie więzadeł /co jest przygotowaniem kanału rodnego do porodu/. Hormon ten nie działa wybiórczo, i może powodować rozluźnienie więzadeł także w obrębie stopy, co skutkuje zwiększeniem ryzyka  wykształcenia się płaskostopia poprzecznego.

W płaskostopiu poprzecznym przeciążona jest przednia część stopy co powoduje wachlarzowate rozchodzenie się kości śródstopia. Następuje też obniżenie się sklepienia poprzecznego, co doprowadza do nadmiernego rozstawu palców. Skutkiem tego jest tendencja dużego palca do koślawości, a drugi palec pod naciskiem pierwszego paluch staje się młotkowaty (palce młotkowate/młoteczkowate).

 

Jak zapobiegać i leczyć plaskostopie?

Najbardziej skuteczną pomocą w przypadku płaskostopia są specjalne wkładki ortopedyczne. Korygują one wady funkcji stopy, a także skutecznie i szybko likwidują dolegliwości bólowe – również w przypadku haluksów, bólów kolan i kręgosłupa. W pewnym sensie odtwarzają one prawidłowe funkcjonowanie stopy, przywracają jej elastyczność. Wkładki można nosić do każdego rodzaju obuwia, oprócz klapek bez pięt. Istnieje kilka rodzajów wkładek (m.in. w zależności od ich wykonania). Ale za najskuteczniejsze uważa się wykonane z najlepszej jakości materiałów termoplastycznych i silikonowych  przyjemne w dotyku, pasujące do wszystkich rodzajów obuwia, oddychające, łatwe w konserwacji i przede wszystkim z dobrze umiejscowioną pelotą podtrzymującą łuk poprzeczny stopy.

 

Haluksy - zapobieganie i profilaktyka

Przede wszystkim należy zadbać o odpowiednie obuwie na co dzień. Osoby narażone na ryzyko występowania palucha koślawego powinny unikać zakładania butów na wysokim obcasie i o wąskich czubkach. Podeszwy powinny być odpowiednio wymodelowane i miękkie. Obuwie musi być wykonane z przewiewnego materiału, by zapobiec poceniu się stopy.

W celu dodatkowej ochrony można nabyć tzw. ortezy korygujące deformacje stopy, jak np. specjalny klin - separator na haluksy, który przywraca palcom stóp właściwe ustawienie, zmniejszając bolesne tarcie i ucisk. Korzystne jest także zmienianie obuwia w ciągu dnia, by obciążać różne fragmenty stopy. Ponadto należy pamiętać o pielęgnacji stóp oraz w wolnych chwilach strać się ćwiczyć palce stóp: stawać na palcach, chwytać nimi przedmioty.

Podczas pracy w pozycji stojącej, powinno się robić przerwy na odpoczynek i krótkie ćwiczenia. W miarę możliwości warto chodzić boso po miękkim podłożu.

Powinno się dbać o utrzymywanie prawidłowej postawy oraz masy ciała. Nadwaga sprzyja tworzeniu się zniekształceń stopy. Zaleca się uprawianie sportu: jazdę na rowerze czy pływanie. Osoby o tendencjach do tworzenia się haluksów, powinny unikać biegania, ze względu na dodatkowe obciążenie przodostopia lub stosować w czasie treningu odpowiednią opaskę na śródstopie.

 

Hallux valgus (paluch koślawy) -  metody leczenia

Leczenie paluch koślawego zależy od stopnia zaawansowania zniekształcenia, rodzaju i stopnia nasilenia dolegliwości oraz wieku i innych czynników takich jak poziom aktywności fizycznej i zawodowej chorego. Możemy wyróżnić dwa sposoby leczenia haluksów:

1 leczenie zachowawcze - bez ingerencji chirurgicznej

Leczenie zachowawcze obejmuje zmianę nawyków – wygodne obuwie, aparaty korygujące, ćwiczenia korygujące i pielęgnacja stóp, czasami też farmakologię. Kiedy zniekształcenie nie jest duże i bardzo uciążliwe zaleca się także noszenie ortez stopy i szyn ortopedycznych na przodostopie oraz wkładki na płaskostopie poprzeczne.

Natomiast jeżeli odczuwamy duże dolegliwości wynikające z rozwoju miejscowego stanu zapalnego - zapalenia kaletki maziowej i gdy deformacje ulegają skostnieniu bardzo trudno skorygować czy złagodzić ból i zmiany na stopie, a metody nieoperacyjne są mało skuteczne, zaleca się leczenie operacyjne.

2 leczenie operacyjne - chirurgiczna korekcja palucha koślawego

Wskazaniem do przeprowadzenia zabiegu operacyjnego są poważne dolegliwości bólowe i ograniczenie funkcji chodzenia. Pośrednio - zaawansowana zmiana obserwowana w badaniu radiologicznym lub brak postępów w leczeniu zachowawczym.

Opisano około 150 procedur z zakresu operacyjnego leczenia halluksa. Wszystkie zabiegi sprowadzają się do wykonania jednej z poniższych czynności zasadniczych:

1. Ustawienie i utrwalenie stawu śródstopno – paliczkowego lub śródstopno – klinowego we właściwej płaszczyźnie (artrodeza).

2. Artroplastyka stawu

3. Przecięcie pierwszej kości śródstopia, ustawienie i zespolenie odłamów kostnych (osteotomia).

4. Usunięcie nadmiaru tkanki kostnej z okolicy bocznej stawu śródstopno – paliczkowego I (bunionektomia)

5. Czynności dodatkowych (plastyka tkanek miękkich).

Operacja halluxa a satysfakcja pacjenta

Poziom satysfakcji pacjenta z przeprowadzonego zabiegu często nie idzie w parze z wynikiem operacji w obrazie radiologicznym. Niektórzy pacjenci mają błędne przekonanie, że po zabiegu paluch będzie prosty lub, że będą mogli zakładać węższe obuwie.

Chociaż spełnianie oczekiwań pacjentów należy do grupy priorytetów, to należy także zrozumieć, że stopień wygięcia palucha na poziomie 10 do 25° mieści się w granicach normy, a ból i obrzęk mogą utrzymywać się nawet do kilku miesięcy. Co więcej, większość pacjentów nie będzie mogła zakładać węższego obuwia  pomimo pooperacyjnego zmniejszenia konturu poprzecznego stopy.

 

Artrodeza

Utrwalenie I stawu śródstopno – palcowego jest rzadko stosowaną procedurą. Wskazaniem do jej wykonania są zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe, przy braku możliwości odzyskania funkcji stawu.

Zabieg proponowany najczęściej starszym pacjentom. Należy zwrócić uwagę, że poruszanie się z utrwalonym stawem śródstopno – palcowym zmienia biomechanikę chodu.

Opracowanie badań dotyczących 81 pacjentów poddanych metodzie artrodezy przynosi następujące wnioski. Zaobserwowano obniżenie dolegliwości bólowych, zwiększenie dystansu chodzenia i poprawę wyglądu stopy po upływie 24 miesięcy.

Utrwalenie stawu śródstopno – klinowego zwane zabiegiem Lapidusa

Stosowane jest w przypadku nadmiernej mobilności w pierwszym promieniu stopy. Badanie 87 pacjentów poddanych tej metodzie wraz z plastyką tkanek miękkich prowadzi do konkluzji o skutecznym zmniejszeniu wartości kątów HVA i IMA. Satysfakcja pacjentów  - na poziomie 84%.

 

Artroplastyka Kellera

W porównaniu z zabiegiem artrodezy wydaje się być zabiegiem nieco bardziej skutecznym w kontekście obniżenia dolegliwości bólowych. Jednak w przypadku 12% pacjentów zaobserwowano wydłużenie procesu rekonwalescencji do 30 miesięcy i istotny pooperacyjny wzrost dolegliwości bólowych.

Zabieg artroplastyki metodą Kellera daje w obrazie radiologicznym nieco większy pozostały kąt HVA i IMA, niż w przypadku zabiegów osteotomii, jednak poziom satysfakcji pacjentów i obniżenia dolegliwości bólowych pozostaje na podobnym poziomie.


Osteotomia

Kierunek przecięcia kości w zabiegach osteotomii różni się w zależności od wybranej metody operacji. Dla przykładu, w osteotomii Wilsona wykonuje się cięcie proste, a w zabiegu Chevrona w kształcie litery V. Cięcie może być wykonane bliżej głowy kości śródstopia (osteotomia dystalna) lub bliżej podstawy (osteotomia proksymalna). Chociaż przy wykonaniu osteotomii proksymalnej można dokonać korekty o większym stopniu, to niesie ona za sobą większe ryzyko powikłań pooperacyjnych. Zasadniczo, operator minimalizuje zakres skrócenia kości.

 

Najczęściej wykonywaną procedurą okazuje się być metoda Chevrona.

Zaobserwowano wysoką skuteczność zabiegu, którą obrazują wyniku badań przeprowadzone na grupie ponad 200 pacjentów. Po 12 miesiącach stwierdzono utrzymanie prawidłowych wartości kątów HVA i IMA u 80% pacjentów. Jednakże ponad połowa pacjentów skarżyła się na umiarkowane problemy z dopasowaniem obuwia i  dolegliwości bólowe w pierwszych 6 miesiącach po zabiegu. Pozostaje też faktem, zabieg operacyjny związany jest z określonymi kosztami poniesionymi przez pacjenta i koniecznością czasowego zaprzestania aktywności w tym pracy.

 

Chevron metoda operacyjna na haluksy

- Cięcie skórne ok 5 cm

- usunięcie nadmiaru tkanki kostnej

- przecięcie więzadeł i ścięgien

- przecięcie kości - dwa cięcia w kształcie litery “V”

- przesunięcie, ustawienie odłamów i zespolenie

- opatrunek, obuwie ortopedyczne ok. 6 tyg

- obrzęk pooperacyjny 4-5 miesięcy

 

Chociaż porównanie osteotomii dystalnej i artroplastyki Kellera wypada w pooperacyjnym badaniu radiologicznym na korzyść tej pierwszej metody, to poziom satysfakcji pacjentów pozostaje na podobnym poziomie.

Osteotomia proksymalna jest bardziej efektywna w skorygowaniu kątów HVA i IMA, ale skutkuje skróceniem kości śródstopia i zwiększeniem ryzyka powikłań pooperacyjnych. Poziom satysfakcji pacjentów pozostaje na poziomie 97%.

 

Plastyka tkanek miękkich.

Plastykę tkanek miękkich wykonuje się raczej jako zabieg uzupełniający osteotomię, a wykonana jako zabieg samodzielny nie przynosi korekty kątów HVA i IMA.

 

Ćwiczenia stopy, czyli aktywne wsparcie dla korekcji palucha koślawego

Należy pamiętać, że samo wykonywanie odpowiednich ćwiczeń nie usunie halluxów. Jednakże w połączeniu ze zmianą nawyków oraz noszeniem aparatów korygujących mogą one w znaczący sposób opóźnić proces deformacji, a zarazem zaoszczędzić bólu i cierpienia w przyszłości. Ćwiczenia korekcyjne na haluksy polegają głównie na rozciąganiu oraz wzmacnianiu mięśni aparatu więzadłowego stóp, a także zwiększaniu zakresu ruchu w stawach przedniej części stopy.

Odpowiednio wcześnie zainicjowana gimnastyka korekcyjna jest skuteczną metodą leczenia płaskostopia poprzecznego - głównej przyczyny powstawania halluksów. U dorosłych, którzy maja płaskie stopy, ćwiczenia nie są w stanie zlikwidować deformacji, ale złagodzą ból nóg. Warunkiem skuteczności jest systematyczna gimnastyka, najlepiej każdego dnia, przez przynajmniej 10 minut

Codzienna lecznicza gimnastyka na haluksy:

1. Zakładamy nogę na nogę, tak aby kostka prawej nogi spoczywała na kolanie lewej. Linia stopy (podbicia) powinna być przedłużeniem linii utworzonej przez kość piszczelową. Kciukiem lewej ręki naciskamy centralny punkt na spodzie stopy, a drugą ręką odciągamy duży paluch. Utrzymujemy go w napięciu przez ok. 30 sekund.Zmiana nogi.

 

2. Zakładamy nogę na nogę (jak wyżej). Lewą dłonią od góry chwytamy za palce stopy oprócz palucha, drugą ręką trzymamy paluch. Następnie mocno naciskamy na palce, tak aby poczuć naciąganie ścięgien wzdłuż kości piszczelowej.

 

3. Stań nw lekkim rozkroku, stopy ułóż równolegle, połóż dłonie na oparciu krzesła. stań na palcach, wytrzymaj przez chwilę i opuść pięty. Powtórz 10 razy.

 

4. Połóż na podłodze chusteczkę. Podkurczając palce, chwyć ją i podnieś. Wyprostuj palce i wypuść chustkę. Powtórz po 10 razy każdą stopę.

 

5. Oprzyj pięty na podłodze, podnieś palce i zataczaj nimi kółeczka, 10 razy w lewo i 10 w prawo.

 

6. Tym razem postaw na podłodze palce i kręć kółka piętą. Powtarzaj jak poprzednio.

 

7. Chwyć stopami jakiś przedmiot, np. piłeczkę, worki wypełnione piaskiem, ryżem lub grochem, pocięte kawałki gąbki czy zwinięte w kłębek skarpetki i wyrzuć je przed siebie. Zrób tak po 10 razy na każdą stopę. Możesz próbować też uchwycić ołówek i narysować nim kółeczka.

 

8. Połóż na podłodze kawałek dłuższej tkaniny. Stojąc, zwijaj ją palcami stóp kilka minut.

 

9. Załóż na oba wielkie palce stóp grubszą gumkę do włosów. Rozchyl stopy, rozciągając gumkę, wytrzymaj kilka chwil. Powtórz 10 razy.

 

10. Usiądź lub połóż się na macie na podłodze, unieś nogi i spróbuj zaklaskać stopami.

 

11. Stajemy na miękkim materacu na jednej nodze. W tej pozycji próbujemy wytrzymać jak najdłużej (min. 10sekund).   Następnie dokładamy wymachy rąk i wytrzymujemy kolejne 10 sekund.